3.7/5 - (3 امتیاز)

قلیون یکی از وسیله‌های پرکاربرد قدیمی است که از دیرباز برای کشیدن تنباکو توسط ایرانیان اختراع شد و مصرف آن به امروز متوقف نشده است.‌ اوج محبوبیت قلیون به دوران قاجار برمی‌گردد. در آن زمان این وسیله بخشی از وسایل ضروری زندگی به شمار می‌رفت و در منازل تمام بزرگان و اشراف قلیون‌های جواهرکاری شده زیبایی وجود داشت. یکی از از جهانگردان خارجی به نام اولئاریوس وقتی به ایران سفر کرد، در سفرنامه‌های خود در بخش خاطرات قلیون را اینطور توصیف کرده که ” چند مدل ظرف قلیان در ایران ساخته می‌شود. این ظروف از جنس شیشه‌، سفال و فلز هستند.‌ داخل کوزه آن آب می‌ریزند و با پک زدن دود حاصل از سوختن تنباکو را که توسط زغال می‌سوزد، استنشاق می‌کنند.”  به مرور زمان و افزایش مصرف تنباکو، تولید کنندگان قلیون انواع مختلفی از آن را با متریال‌های گوناگون ساختند و وارد بازار کردند. انواع مختلف قلیون از لحاظ جنس بدنه و اجزای دیگر عبارتند از: قلیون کریستالی، سفالی، استیل، برنج و قلیون چوبی. این مقاله شامل توضیحاتی درباره خصوصیات قلیون چوبی، چوب مناسب برای ساختن یلیون چوبی، روش ساخت قلیون چوبی و مراحل آب بندی قلیون چوبی و آماده کردن قلیون چوبی می‌باشد.

1- آشنایی با خصوصیات قلیون چوب

قلیون چوبی جزء قدیمی‌ترین قلیون‌ها به شما می‌رود و هم اکنون نیز استفاده از آن در بسیاری از مناطق رایج است. از این نوع قلیون بیشتر برای کشیدن تنباکوی چوبی برازجان و خوانسار استفاده می‌شود.‌ البته تنباکوهای میوه‌ای را هم می‌توان با قلیون چوبی استفاده کرد اما نکته‌ای که وجود دارد این است که حتما باید تنباکویی استفاده کنید که دارای یک طعم ثابت باشد. زیرا بوی تنباکو در تنه چوبی قلیان نفوذ می‌کند و استفاده از تنباکو با طعم جدید، مزه خوبی نخواهد داشت. صدای قل قل آب در قلیون چوبی از انواع دیگر خیلی بیشتر است. هر چه صدای قلیون بیشتر باشد، فردی که در حال استعمال است، لذت زیادتری خواهد برد. فراموش نکنید پس از تمام شدن تنباکو و زغال آب داخل مخزن شیشه‌ای آن را حتما خالی کنید، زیرا اگر آب را تخلیه نکنید، تشکیل قارچ و کپک باعث بوی بسیار بدی خواهند شد و میانه قلیان نیز باد می‌کند. همچنین ممکن است باعث شکستن مخزن شیشه‌ای قلیون نیز بشود. یکی از ایرادهای بزرگی که می‌توان به قلیون چوبی گرفت، ترک خوردن آن است. با استفاده زیاد و به مرور زمان بدنه چوبی قلیون دچار ترک می‌شود. البته اگر جنس آن از چوب مرغوب باشد به ندرت نرک می‌خورد. راه حل این مشکل روغن‌کاری بدنه و جلوگیری از خیس شدن آن می‌باشد.

2- چوب مناسب برای ساختن قلیون چوبی

بهترین چوب‌هایی که برای ساخت قلیون چوبی استفاده می‌شود، چوب درخت گردو می‌باشد.‌ استحکام چوب توت و کهور سرخ از چوب گردو بیشتر است اما این چوب‌ها بسیار کمیاب هستند و اگر هم قلیونی با آن‌ها ساخته شود بسیار کمیاب و گران‌قیمت می‌باشند. به همین دلیل از لحاظ اقتصادی مقرون به صرفه نیستند. چوب گردو به خاطر قیمت مناسب و فراوانی از طرفداران بیشتری برخوردار است. قلیان‌هایی که رنگ چوب آن‌ها روشن‌تر است از درختان گردوی جوان و قلیان‌هایی که چوب آن‌ها تیره‌تر باشد از درختان مسن درست شده است. پس از گردو، چوب درختان توت، راش، پسته نیز دارای دوام و مقاومت زیادی هستند. در هنگام خرید قلیون چوبی مراقب باشید که به جای چوب گردو و چوب‌های مقاوم، قلیون ساخته شده با چوب سنجد و بید را نخرید. زیرا این نوع چوب‌ها دارای کیفیت بسیار پایینی هستند و پس از مدتی ترک می‌خورند.‌

3- روش ساخت

قلیون چوبی مانند همه قلیون‌ها از سری قلیان یا آتشدان، تنه یا میانه، شیشه یا کوزه و شلنگ تشکیل شده است. یکی از صنایع دستی معروف ایران هنر خراطی می‌باشد. خراطی به معنی کنده‌کاری طرح‌های زیبا روی چوب است.‌ برای صاف کردن سطح چوب قلیون باید از مغارهای بسیار تیز استفاده شود. مهم‌ترین بخش ساختن قلیون چوبی، مرحله متقارن‌سازی بدنه آن می‌باشد. بدنه چوبی به وسیله اره نواری و رنده مخصوص برش داده می‌شود. چوبی که به اندازه قلیون بریده شده باید به دستگاه مخصوص خراطی محکم ببندید‌. قسمت خارجی قلیون باید پس از کنده‌کاری توسط سمباده پرداخت شود و سپس کیلر کاری صورت بگیرد. ساختن قلیون چوبی به یک متخصص ماهر نیاز دارد تا با استفاده از ابزار چکش، سوهان، گیره، انبردست، مته و … یک قلیون زیبا و شکیل بسازد و هنر خراطی را روی جوب قلیون پیاده کند.

4- مراحل آب بندی قلیون چوبی

قلیون چوبی پس از خرید به دلیل نو بودن، باید حتما آب بندی شوند. زیرا در صورت آب بندی نکردن، به زمان بسیار زیادی نیاز است تا قلیون چاق شود و بدنه چوبی آن نیز ترک خواهد خورد. همچنین طعم دلچسبی نخواهد داشت. برای آب بندی قلیون چوبی ابتدا باید از یک تکه پارچه استفاده نمایید.‌ این تکه پارچه را طوری برش دهید که به سایز قلیان بخورد. سپس آن را خیس نموده  و دور پایه و تنه قلیون بپیچید.‌ در سفره‌خانه‌ها به جای پیچاندن پارچه نمناک دور قلیون چوبی، ورق آلومینیومی می‌پیچیند. با انجام این کارها بوی و طعم نامطبوع قلیان نو به طور کامل از بین می‌رود.‌ حالا باید میانه را به مخزنی که دارای آب کافی است، وصل کنید.‌ توجه کنید میزان آب داخل کوزه زیاد پر نباشد.  زیرا هنگام قل قل قلیون گاهی اوقات آب به طرف بالا خواهد آمد.‌

5- آماده کردن قلیون چویی

اولین قدم برای آماده کردن قلیون چوبی، تمیز کردن و شستشوی قسمت‌های مختلف آن  قبل از استفاده می‌باشد.‌ تمام بخش‌های قلیون چوبی را با استفاده از برس نرم و آب ملایم بشویید. قبل از شروع شستشو تمام اجزای قلیون چوبی را از هم جدا کنید و پس از شستشو آن‌ها را با حوله یا دستمال خشک کنید و در جای خود قرار دهید. کوزه شیشه‌ای قلیون را تا نیمه پر از آب کنید و چند تکه یخ در داخل آن بیندازید. تنه چوبی را روی آن قرار دهید به طوری که مقداری از تنه وارد آب شود.   هنگام آماده کردن قلیوت چوبی سعی کنید از با کیفیت‌ترین و تازه‌ترین تنباکو استفاده کنید. تنباکو باید پس از خرید در جایی خشک و خنک به دور از نور خورشید نگهداری کنید.‌ طعم تنباکو نکته بسیار مهمی هنگام استفاده ار آن دارد. بهتر است میزان استفاده از تنباکو در داخل سری قلیون، نباید از حد طبیعی بیشتر یا کمتر نشود. در مرحله بعدی باید یک تکه فویل آلومینیومی را روی سری حاوی تنباکو قرار دهید و با با یک شی تیز چند سوراخ روی فویل ایجاد کنید‌ سپس زغال‌های گداخته آماده شده روی فویل قرار دهید تا حرارت آن از طریق سوراخ‌ها به تنباکو برسد و باعث سوختن آن و ایجاد دود شود. اکنون قلیون چوبی آماده استفاده می‌باشد. بهترین مکان برای کشیدن قلیون یک فضای باز است که دود آن باعث اذیت اطرافیان نشود.

در این مقاله درباره قلیون چوبی و چوب مناسب برای ساخت این نوع قلیون نکاتی را ذکر کردیم‌. همچنین درباره روش ساخت و مراحل آب بندی و آماده کردن قلیون چوبی نیز صحبت کردیم. امیدوارم از مطالب نوشته شده در این مقاله لذت برده باشید‌.